JavaScript Dilinde Temel Sözdizimi (Syntax) Kullanımı

JavaScript, web geliştirmenin temel taşlarından biridir ve bu dilin gücünü tam olarak kullanabilmek için temel sözdizimi kurallarını anlamak elzemdir. Sözdizimi (syntax), bir programlama dilinde kodun nasıl yazılması gerektiğini belirleyen kurallar bütünüdür. Doğru sözdizimi kullanımı, JavaScript motorunun yazdığınız talimatları doğru bir şekilde yorumlayıp çalıştırmasını sağlar. Bu kılavuz, JavaScript dilinde temel sözdizimi kullanımını adım adım ve teknik detaylarla açıklayacaktır.

Temel Sözdizimi

JavaScript sözdizimi, programlama ifadelerinin (statements) ve bu ifadeleri oluşturan anahtar kelimelerin, operatörlerin, değişkenlerin ve fonksiyonların belirli bir düzende kullanılmasını gerektirir. Her bir ifade, JavaScript motoruna belirli bir görevi yerine getirmesi için verilen bir talimattır. Genellikle, JavaScript ifadeleri noktalı virgül (;) ile sonlandırılır. Bu, birden fazla ifadenin aynı satırda yazılmasına olanak tanır ve kodun okunabilirliğini artırır.

Aşağıdaki örnek, temel bir JavaScript ifadesini göstermektedir:

let mesaj = "Merhaba, Dünya!";
console.log(mesaj);

Detaylı Açıklama

• İfadeler (Statements): JavaScript kodunun en küçük bağımsız birimidir. Bir değer atama, bir fonksiyon çağırma veya bir koşul kontrol etme gibi belirli bir eylemi gerçekleştirirler. Her ifade genellikle bir noktalı virgül (;) ile biter, ancak bazı durumlarda bu isteğe bağlıdır (JavaScript'in Otomatik Noktalı Virgül Ekleme - ASI mekanizması sayesinde).

  
  

• Değişkenler (Variables): Veri değerlerini depolamak için kullanılan adlandırılmış kapsayıcılardır. JavaScript'te değişkenler let, const veya eskiden kullanılan var anahtar kelimeleriyle bildirilir:

  
  

  • let: Tekrar atanabilir, blok kapsamlı bir değişken bildirir.

    
    

  • const: Sabit bir değer atanan, blok kapsamlı bir değişken bildirir. Bildirildikten sonra değeri değiştirilemez.

    
    

  • var: Fonksiyon kapsamlı veya global kapsamlı, tekrar atanabilir bir değişken bildirir. Modern JavaScript'te let ve const tercih edilir.

    
    

• Veri Türleri (Data Types): JavaScript, farklı türde değerleri işleyebilir. Temel veri türleri şunlardır: Number (sayılar), String (metinler), Boolean (doğru/yanlış), Null (bilinçli boş değer), Undefined (atanmamış değer), Symbol ve BigInt. Ayrıca, Object (nesneler, diziler, fonksiyonlar) gibi karmaşık veri yapıları da bulunur.

  
  

• Operatörler (Operators): Değişkenler ve değerler üzerinde işlemler gerçekleştirmek için kullanılırlar. En yaygın operatör türleri şunlardır:

  
  

  • Aritmetik Operatörler: Toplama (+), çıkarma (-), çarpma (*), bölme (/), modül (%).

    
    

  • Atama Operatörleri: Değer atama (=), toplama ve atama (+=), çıkarma ve atama (-=).

    
    

  • Karşılaştırma Operatörleri: Eşit mi (==), kesinlikle eşit mi (===), eşit değil mi (!=), kesinlikle eşit değil mi (!==), küçük mü (<), büyük mü (>), küçük eşit mi (<=), büyük eşit mi (>=).

    
    

  • Mantıksal Operatörler: VE (&&), VEYA (||), DEĞİL (!).

    
    

• Fonksiyonlar (Functions): Belirli bir görevi yerine getiren, yeniden kullanılabilir kod bloklarıdır. Fonksiyonlar function anahtar kelimesiyle tanımlanır ve isteğe bağlı olarak parametreler alabilirler.

  
  

• Yorumlar (Comments): Kodun okunabilirliğini artırmak için kullanılan, JavaScript motoru tarafından yoksayılan metinlerdir. Tek satırlık yorumlar için //, çok satırlık yorumlar için /* ... */ kullanılır.

  
  

• Büyük/Küçük Harf Duyarlılığı (Case Sensitivity): JavaScript büyük/küçük harfe duyarlı bir dildir. Bu, myVariable ile myvariable'ın iki farklı değişken olarak kabul edildiği anlamına gelir.

  
  

• Bloklar (Blocks): Süslü parantezler ({}) ile tanımlanan kod blokları, bir veya daha fazla ifadeyi gruplamak için kullanılır. Fonksiyon tanımları, if/else koşullu ifadeler ve döngüler gibi yapılarda yaygın olarak kullanılırlar.

  
  

Pratik Kullanım Örnekleri

Aşağıdaki örnekler, yukarıda açıklanan temel sözdizimi kurallarının pratikte nasıl kullanıldığını göstermektedir.

Örnek 1: Değişken Bildirimi ve Ataması

// let ile tekrar atanabilir bir değişken bildirimi
let kullaniciAdi = "Ali";
console.log(kullaniciAdi); // Çıktı: Ali

kullaniciAdi = "Veli"; // Değerini değiştirebiliriz
console.log(kullaniciAdi); // Çıktı: Veli

// const ile sabit bir değişken bildirimi
const PI = 3.14159;
console.log(PI); // Çıktı: 3.14159

// PI = 3.14; // Hata verir: Assignment to constant variable.

Örnek 2: Aritmetik Operatör Kullanımı

let sayi1 = 10;
let sayi2 = 5;

let toplam = sayi1 + sayi2; // Toplama
let fark = sayi1 - sayi2;   // Çıkarma
let carpim = sayi1 * sayi2; // Çarpma
let bolum = sayi1 / sayi2;  // Bölme
let kalan = sayi1 % sayi2;  // Modül

console.log("Toplam:", toplam);   // Çıktı: Toplam: 15
console.log("Fark:", fark);       // Çıktı: Fark: 5
console.log("Çarpım:", carpim);   // Çıktı: Çarpım: 50
console.log("Bölüm:", bolum);     // Çıktı: Bölüm: 2
console.log("Kalan:", kalan);     // Çıktı: Kalan: 0

Örnek 3: Koşullu İfade (if-else) ve Blok Kullanımı

let yas = 20;

if (yas >= 18) {
    console.log("Ehliyet alabilir.");
} else {
    console.log("Ehliyet almak için yaşınız uygun değil.");
}

// Çıktı: Ehliyet alabilir.

Örnek 4: Fonksiyon Tanımlama ve Çağırma

/*
 Bu fonksiyon, verilen iki sayıyı toplayarak sonucu döndürür.
*/
function topla(a, b) {
    return a + b;
}

let sonuc = topla(7, 3);
console.log("Fonksiyon sonucu:", sonuc); // Çıktı: Fonksiyon sonucu: 10

Önemli Notlar

• Noktalı Virgül Kullanımı: JavaScript, bazı durumlarda noktalı virgülleri otomatik olarak eklese de (Automatic Semicolon Insertion - ASI), kod tutarlılığı ve olası hataları önlemek adına her ifadenin sonuna manuel olarak noktalı virgül eklemek iyi bir pratik olarak kabul edilir.

  
  

• var, let ve const Arasındaki Farklar: Modern JavaScript projelerinde genellikle let ve const anahtar kelimeleri tercih edilir. var, hoisting (yukarı taşınma) ve fonksiyon kapsamlı olması nedeniyle beklenmedik davranışlara yol açabilir. let ve const blok kapsamlıdır ve bu, daha öngörülebilir bir kod akışı sağlar.

  
  

• Kod Okunabilirliği: Tutarlı girinti (indentation) ve boşluk kullanımı, kodunuzun başkaları (ve gelecekteki siz) tarafından daha kolay okunmasını ve anlaşılmasını sağlar. Popüler kod biçimlendiriciler (örneğin Prettier) bu konuda yardımcı olabilir.

  
  

• Büyük/Küçük Harf Duyarlılığına Dikkat: JavaScript'te anahtar kelimeler, değişken adları, fonksiyon adları ve diğer tanımlayıcılar büyük/küçük harfe duyarlıdır. Örneğin, Console.log yerine console.log yazmanız gerekir.

  
  

• Hata Ayıklama (Debugging): Sözdizimi hataları (syntax errors), kodunuzun çalışmasını engelleyen en yaygın sorunlardandır. Tarayıcıların geliştirici araçlarını veya Node.js ortamındaki hata mesajlarını dikkatlice inceleyerek bu hataları tespit edebilir ve düzeltebilirsiniz.